Ασκόλυμπρος ή Σκόλυμος (scolymus hispanicus)

Ο ασκόλυμπρος ή σκολιάμπρι ή σκόλιαντρος ή ασπράγκαθο ή σκόλυμος ο ισπανικός ή χριστάγκαθο ή σταυράγκαθο ανήκει στην οικογένεια των Συνθετών.

Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Scolymus  hispanicus (Σκόλυμος ο Ισπανικός. Ανήκει στην οικογένεια των Αστερωδών (Συνθέτων).

  

Περιγραφή

Είναι πολυετές ανθεκτικό φυτό το οποίο μπορεί να φτάσει σε ύψος το ένα μέτρο. Έχει βαθιά, σαρκώδη ρίζα και χοντρό κεντρικό βλαστό που διακλαδίζεται και έχει κατά μήκος του αγκαθωτά πτερύγια. Η ρίζα του και το στέλεχος εκκρίνουν ένα γαλακτώδη χυμό, όταν κοπούν. Τα φύλλα του βγαίνουν από τη βάση, είναι μαλακά, λογχοειδή, έχουν μερικά αγκάθια και μακριούς μίσχους. Τα άνθη βγαίνουν από τις μασχάλες των φύλλων, σε κεφαλωτές ταξιανθίες, που αποτελούνται από πολλά ανθίδια. Τα πέταλά τους έχουν κίτρινο χρώμα. Τα βράκτεια φύλλα τους μπορεί να είναι τριχωτά. Ο κάθε καρπός περιέχει πολλούς επιμήκεις μικρούς σπόρους, με ένα σχηματισμό διαφανών ινών στην κορυφή τους για να διευκολύνεται έτσι η διασπορά τους με τον αέρα.

Στην Μεσόγειο υπάρχουν 3-4 είδη, τα πλέον γνωστά των οποίων είναι ο Σκόλυμος ο ισπανικός και ο Σκόλυμος ο στικτός. Στη χώρα μας  συναντούμε το βότανο με τις ονομασίες ασκόλυμπρος σκόλυμβρος ή σκολύμπρι (Κρήτη και Κύθνο), σκόλιαμπρος (Ζάκυνθο), σκόλια (Μάνη), σκολιάμπρι, ασκόλυμπρα, ασπράγκαθο, ρικόλι, σκόλυανδρος, σκόλυμος, σκόλυμος ο ισπανικός, σκόλυμπος.

Τον βρίσκουμε σχεδόν παντού, από τους λόφους μέχρι τη θάλασσα, σε καλλιεργημένα ή χέρσα χωράφια, όλο τον χειμώνα  μέχρι την άνοιξη.

Ιστορικά στοιχεία:

Χρησιμοποιήθηκε ως εδώδιμο λαχανικό από την αρχαιότητα.Τρώγονταν οι ρίζες, τα φύλλα και οι τρυφεροί βλαστοί του.

Παρά την ονομασία του «ισπανικός» είναι ένα κοινό αγκάθι γνωστό στην Ελλάδα για τις θεραπευτικές και άλλες χρήσεις, από αρχαιοτάτων ετών. Το αγκάθι αυτό αναφέρεται από τον Ησίοδο και το Θεόφραστο. Ο Ησίοδος , ο οποίος προσδιορίζει τις εποχές αναφέροντας ως ορόσημο για την αρχή του καλοκαιριού την άνθιση του, το αναφέρει ως σκόλυμο και ο Θεόφραστος το αναφέρει ως λειμωνία σκόλυμον.
Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι ο σκόλυμος είναι «πόα αρτιφυής ούσα λαχανεύεται ώσπερ ασπάραγος». Δηλαδή αναφέρει ότι στα χρόνια του έτρωγαν το τρυφερό στέλεχος όταν φύτρωνε σαν σπαράγγι.

 Οι βυζαντινοί λεξικογράφοι χαρακτήρισαν το φυτό σαν λάχανο άγριο, και ακανθώδες.

Συστατικά

Τα φύλλα και οι βλαστοί του φυτού όταν βραστούν έχουν μια ελαφρά γεύση. Το βότανο περιέχει βιταμίνες, λίγες πρωτεΐνες και αρκετούς υδατάνθρακες. Περιέχει ακόμη φλαβονοειδή και χλωροφύλλη.

Ανθίζει από τον Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο.  Ο ασκόλυμπρος φυτρώνει τον χειμώνα και από τον Ιανουάριο οι ρίζες (και οι τρυφεροί βλαστοί) του είναι βρώσιμες. Κατάλληλη εποχή για τη συγκομιδή του είναι ο χειμώνας και η αρχή της άνοιξης (Ιανουάριος-Απρίλιος), πριν αρχίσει να αναπτύσσεται το στέλεχος του φυτού. Η ρίζα συλλέγεται το φθινόπωρο.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:

Οι αρχαίοι υποστήριζαν (Διοσκουρίδης, Πλίνιος) ότι η ρίζα του σκόλυμου (ασκόλυμπρου) έχει αποσμητικές ιδιότητες. Συγκεκριμένα ο Πλίνιος αναφέρει ότι ο γλύπτης Ξενοκράτης πλενόταν με εκχύλισμα ασκόλυμπρου ανακατεμένο με κρασί, για να εξουδετερώσει την άσχημη μυρουδιά του ιδρώτα.

Η ρίζα του από την αρχαιότητα χρησιμοποιείτο ως φάρμακο για διάφορες παθήσεις. Οι περισσότεροι γιατροί της αρχαιότητας θεωρούσαν ότι την ρίζα του είχε διουρητική δράση. Για τον λόγο αυτό σε περιπτώσεις δυσουρίας έβραζαν την ρίζα σε κρασί και έδιναν να πιουν οι πάσχοντες.

Επίσης, το χρησιμοποίησαν και για την αντιμετώπιση της δυσοσμίας του σώματος που προκαλούσε ο ιδρώτας. 

 Η λαϊκή ιατρική χρησιμοποιεί σήμερα το σκόλυμο για πολλές και διάφορες χρήσεις όπως για παράδειγμα για γαστρεντερικά προβλήματα, δερματοπάθειες, νεφρολιθιάσεις και αρθρίτιδες. Ο ζωμός που παράγεται από το βράσιμο της ρίζας του σκολύμου θεωρείται ιδιαίτερα θεραπευτικός.

Στην Κρήτη ο ασκόλυμπρος είναι ένα από τα αγαπημένα φαγητά. Το γουλί της ρίζας το φτιάχνουνε σφουγκάτο ή με κρέας αυγολέμονο. Τον χυλό της ρίζας οι Κρητικοί τον χρησιμοποιούσαν εναντίον της νεφρολιθιάσεως «Είναι καλό να τονέ τρως, δεν σε πιάνουν κρυγιορέμματα και πόνοι στσι φίλιασες». Δηλαδή δεν σε πιάνουν ρευματισμοί και πόνοι των αρθρώσεων.

Σήμερα είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι γιατροί είχαν δίκιο όσον αφορά τις αντιιδρωτικές ιδιότητες του φυτού. Το αφέψημα της ρίζας βοηθά στην μείωση του ιδρώτα σημαντικά.

Για να εξουδετερώσετε την άσχημη μυρωδιά του ιδρώτα να πλένεστε με εκχύλισμα ασκολύμπρου ανακατεμένο με κρασί. Αυτό είναι και το πρώτο αποσμητικό που παρασκευάστηκε.

Επίσης, μαζεύετε τις ρίζες των φυτών σε πλήρη ανάπτυξη πριν την ανθοφορία και τις βράζετε σε νερό καλά μέχρι να λιώσουν, τις στραγγίζετε και τις δουλεύετε με μέλι για να γίνουν πάστα και παίρνετε μια κουταλιά τη σούπας κάθε πρωί μέχρι να εξαφανιστεί η κακοσμία.

Το νερό στο οποίο έχουν βράσει οι ρίζες, σε δοσολογία 5 ποτήρια την ημέρα ρίχνει τις πέτρες στα νεφρά σε 5 ημέρες.

Προφυλάξεις:

Δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες. Συνεπώς προσέχουμε μόνο να είναι καλά βρασμένα τα φύλλα για να μην μας ενοχλούν τα αγκάθια και να τρώμε με μέτρο γιατί «ουκ εν τω πολλώ το ευ, αλλά εν τω ευ το πολύ».

Συνταγή

Αρνί ή κατσίκι γάλακτος με ασκολύμπρους

Υλικά:

1 κιλό ασκόλυμπροι καθαρισμένοι
1 κιλό αρνάκι ή κατσικάκι γάλακτος
3 φρέσκα κρεμμυδάκια
1 μέτριο ξερό κρεμμύδι
Μισή κούπα λάδι
2 αυγά
2 λεμόνια (το χυμό)
Αλάτι
Λίγα κλαδάκια άνηθο ή μάραθο (προαιρετικά)

Επί το έργον:

Καθαρίζουμε τους ασκολύμπρους και τους πλένουμε πάρα πολύ καλά.

Μαραίνουμε τα κρεμμυδάκια και το ξερό κρεμμύδι με το λάδι σε μια κατσαρόλα και προσθέτουμε το κρέας. Όταν αλλάξει χρώμα, το αλατίζουμε και προσθέτουμε νεράκι. Αφήνουμε να βράσει σε μεσαία θερμοκρασία ως ότου τρυπιέται με το πηρούνι. Προσθέτουμε τους ασκολύμπρους (και τον άνηθο ή μάραθο αν βάλουμε) και λίγο νεράκι ακόμη. Αφήνουμε να βράσουν μέχρι να μαλακώσουν καλά τα χορταράκια μας και ο φλοιός της ρίζας τους. Θέλουν περισσότερο χρόνο από τα μαρούλια, τα σπανάκια και γενικά τα ήμερα χόρτα που χρησιμοποιούμε στο φρικασέ.

Όταν είναι έτοιμα τα αυγοκόβουμε: χτυπάμε τα αυγά ως ότου γίνουν ένα ομοιογενές ρευστό, και προσθέτουμε το χυμό των λεμονιών λίγο λίγο, σαν κλωστή, χωρίς να σταματήσουμε το χτύπημα. Μετά προσθέτουμε με τον ίδιο τρόπο ζουμί από το φαγητό που εξακολουθεί να βράζει στο πιάτο, και όταν γεμίσει αποσύρουμε την κατσαρόλα από το μάτι και αδειάζουμε το αυγολέμονο πάνω από το φαγητό. Κουνάμε την κατσαρόλα να πάει παντού και την ξαναβάζουμε στο μάτι για ελάχιστη ώρα, μέχρι να φανούν μια - δυο  φουσκίτσες βρασμού! Την αποσύρουμε οριστικά από το μάτι και σερβίρουμε.

Παρατηρήσεις:

1) Πολλοί ζεματίζουν χωριστά τους ασκολύμπρους πριν τους προσθέσουν στο κρέας. Τότε βέβαια πρέπει να τους προσθέσουμε όταν είναι σχεδόν έτοιμο το κρεατάκι μας.

2) Μπορούμε να μην αυγοκόψουμε το φαγητό μας. Τότε θα προσέξουμε το νερό μας να μην είναι πολύ, ώστε όταν έχουν γίνει το κρέας και τα χόρτα μας να έχουν μείνει μόνο με το λαδάκι τους. Τα περιχύνουμε τότε με τον σκέτο χυμό λεμονιού.

https://www.cretangastronomy.gr/

http://www.herb.gr/

http://nefeli.lib.teicrete.gr/

http://emedi.gr